| Faik Konica më 1911-1912 Vitet e Harvardit dhe të “Vatrës” |
| Publikuar më 20 dhjetor, 2010 në orën 21:15 ( ) |
Kulturë | |
|
|
|
Një kartolinë e Konicës në Bibliotekën e Harvardit
I. Hyrje
Për jetën e Konicës gjatë periudhën studimore në Harvard gjatë viteve 1911-1912 nuk është ditur shumë. Arkivat e Universitetit të Harvard, të shfrytëzuara për herë të parë nga studiuesi Efthim Dodona, si dhe arkiva e tij private, japin informacion të vyer për jetën dhe veprimtarinë e Faikut gjatë studimeve në Harvard dhe më tej. Dihet se Faik Konica shkeli në Boston për herë të parë më 9 tetor 1909 me anijen Ivernia. Ai i shkruante Fan S. Nolit se “do të mbërrinte në Boston i veshur me kostum popullor shqiptar”. Madje edhe vetë veprimi i zbritjes në tokën amerikane i veshur me fustanellë do të kishte kuptim të madh simbolik mbasi, sipas fjalëve të Nolit, synimi ishte që “ta botonte foton e vet në gazetë për ta përdorur për propagandimin e çështjes së kombit shqiptar, që mbeti edhe pasioni i tij gjatë gjithë jetës””.
Menjëherë Fan Noli i dorëzoi Faikut drejtimin e Diellit, por ai u largua nga pozicioni i Kryeredaktorit pas disa mosmarrëveshjesh me punonjësit. Fill paskëtaj ne e gjejmë Faikun disa mijë kilometra larg, në qytetin St. Louis të shtetit Missouri në vitin 1911, ku ai botoi për pak kohë një fletore rivale, “Trumpetën e Krujës” para se të kthehesh në Boston mbas një ndalimi të shkurtër në Michigan dhe Chicago.
Arkiva e Harvardit jep informacione të tjera të rëndësishme për jetën dhe arësimin e Konicës. Çdo student i atij universiteti pajiset me një dosje e cila mbledh të gjitha informacionet themelore për jetën profesionale të studentit deri në vdekje. Dosja e Konicës pëmban kartën e studentit, korrespondenca të ndryshme, formularin apo kërkesën e pranimit, një kopje të nekrologjisë, etj.
Pas kthimit në Boston, më 10 Gusht 1911 Konica bëri kërkesë për të studiuar për gradën shkencore Master of Arts [A.M.] në Familjen e Gjuhëve të buruara nga Latinishtja (Romance Languages) në Shkollën Pasuniversitare të Arteve dhe Shkencave në Universitetin e Harvardit. Vendimi i pranimit u mor vetëm dy ditë më pas, me 12 gusht 1911, me kusht që ai të provonte aftësitë e tij në gjuhën gjermane. Konica u regjistrua zyrtarisht në shkollë me 25 shtator 1911. Të nesërmen, me datë 26 shtator, Konicën e mori në intervistë personalisht Prof. J. Ford, i cili deklaroi më pas se Faiku “nuk kishte kurrfarë vështirësie për të punuar me libra në gjuhën gjermane.” Prof. Ford shkruajti më tej në raportin e vet se Faiku “kishte lexuar jo pak traktate në gjermanishte që lidheshin me punën e ti studimore në shqipe, dhe ai njeh mjaft mirë Grundriss-in e Grüber-it. Unë nuk do ta detyroja atë që të merrte kursin e gjermanishtes.” Kësisoj, parakushti u hoq pa patur nevojë që Konica t’i nënshtrohej provimit.
Faiku kërkoi që të regjistrohej në amzën e Harvardit me emrin Faïk Konitza, ose, Faïk Bey Konitza, “nëse - siç shkruante vetë – nuk ndalohen titujt e fisnikërisë”. Sikurse do të shpjegohet më poshtë, Faiku hoqi dorë nga përdorimi i dy emrave të mesëm që, sikurse pranon ai, “i kishte vënë vetë në rininë më të hershme”.
Synimi ambicioz i Faikut ishte marrja e diplomës brenda vitit. Edhe Harvardi e miratoi në parim objektivin e Konicës, duke theksuar se “nëse ju do të kryeni studime të avancuara, të miratuara nga katedra për notë të lartë dhe këto do t’i kryeni me vlerësime maksimale, kjo pa dyshim do t’ju sigurojë marrjen e diplomës brenda vitit”.
Gjatë vitit studimor në Harvard Konica studioi në kurs të rregullt lëndët e Letërsisë së Krahasuar, Frëngjishten I dhe II. Ai mori edhe kurse të pjesshme në Letërsi të Krahasuar II, Frëngjishte III, dhe Filologji të Gjuhëve të buruara nga Latinishtja (Romance Languages). Në të gjitha këto lëndë Faiku mori notën maksimale. Kësisoj ai ia arriti pikësynimit për t’i përfunduar studimet pasuniversitare brenda vitit dhe u diplomua në vitin 1912.
Në kursin pasuniversitar të Letërsisë së vjetër Frënge, të Prof. Edëard S. Sheldon, Konica zuri miqësi me Henry Grattan Doyle, i diplomuar në Kolegjin e Harvardit më 1911. Ata ishin të vetmit studentë në kurs. Miqësia e tyre zgjati për shumë vite, madje edhe gjatë kohës kur Faiku shërbente si Ministër Fuqiplotë në Shtetet e Bashkuara. Doyle e përshkruante Konicën si “një xhentëllmen e studiues, si dhe diplomat dhe mik i vërtetë i Shteteve të Bashkuara” i cili “kishte shumë miq këtu”. Duke iu referuar pushtimit të Shqipërisë nga Italia fashiste më 1939, Doyle shkruan se “zhdukja e përkohëshme e vendit të tij nga familja e vendeve të pavarura ishte një grusht i rëndë” për të”.
Në korrespondencën e vet me Harvardin, Doyle përfshiu edhe nekrologjinë e Konicës, ndofta të botuar në gazetën The Ëashington Post. Kurse e fundmja adresë e banimit të Faikut jepej 1530, Sixteenth St., N.Ë., Ëashington, D.C. Nekrologjia e shkurtër përmendte se përveç shqipes, Konica “mund të lexonte edhe në italisht, spanjisht, rumanisht, portugalisht, turqisht, gjermanisht, greqisht, hebraisht, arabisht, frengjisht dhe anglisht”. Biografia përmend edhe se Konica “u dënua me vdekje nga autoritetet otomane për veprimtarinë e tij në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare, dhe se ndikimi i tij ishte vendimtar për të bindur Mbretin Zog që të adoptonte një reformë të gjerë agrare në vend”.
a. Karta e studentit
Çdo student i Universitetit të Harvardit ka një kartë ku përfshihen të dhënat themelore biografike të jetës së studentit. Sipas saj, studenti Faik Konica u lind në mars 1876 në qytetin e Konicës, i biri i Shahin Beut dhe i Zoña Lalia (Delvina) Konica, dhe vdiq në 15 dhjetor 1942 në Ëashington, DC. Me interes është fakti se, më vonë Konica e jep ditëlindjen e vet vetëm si për muajin prill. Kjo ndofta lidhet me ndryshimet në kalendaret e zbatuara në atë kohë dhe më pas. Vendlindja e tij tek karta e studentit jepet Konica, Turqia e Europës.. Karta tregon se Konica i plotësoi studimet pasuniversitare më 1911-1912, se ishte i punësuar me qeverinë shqiptare si Ministër në SHBA dhe se adresa e tij e fundit e njohur zyrtare ishte The Mayfloëer Hotel, Ëashington, D.C. Bashkëngjitur me kartën është edhe nekrologjia e shkurtër nga një fletore e Bostonit, ku jepen edhe informatet për varrimin si dhe shërbimet përkatëse.
b. Kërkesa apo Formulari i Pranimit
Një tjetër dokument i rëndësishëm arkivor është formluari i pranimit të Konicës në Universitetin e Harvardit i datës 4 gusht 1911. E veçanta e këtij dokumenti është se informatat personale janë dhënë prej vetë Faikut. Kështu për shembull, Konica e shkruan emrin e vet në trajtën frënge Faïk Konitza, trajtë që e ruajti gjatë gjithë jetës së vet duke e përdorur edhe në të gjitha dokumentet zyrtare, shkrimet, letrat dhe korrespondencën e tij.
Emri dhe Vendlindja
Emri i plotë i Konicës në diplomën frënge dhe vendlindja e tij janë: “Sieur Schich’go Konitza, Faïk, Suavi, né à Konitze, (Albanie-Turquie) le Mars 1876, Ka mendime se trajta “Schich’go” lidhet me fjalën shqipe “shishko”. Nuk është e qartë nëse ky ishte mbiemër i familjes ose i referohej thjesht një fëmije të shëndetshëm. Mirëpo Konica deklaron se përdori emrin e mesëm ekstravagant dhe të çuditshëm [“fanciful”] Schisch’go si kompozitë e emrit të shkrimtarëve Schiller dhe Hugo. Ja se si e shpjegon vetë Faiku këtë gjë në shënimin përkatës të Formularit të Pranimit në Harvard:
Në Shqipëri ka një rrëmujë të madhe sa u takon emrave të përveçëm, pasi turqit nuk kanë mbajtur regjistra zyrtarë të gjendjes civile deri kohët e fundit. Kur mbusha formularin për provimin tim të parë bëra një çilimillëk: pranova përdorimin e dy emrave të çudtshëm të mesit, që afroheshin fonetikisht me emrat e Schiller-it dhe Hugo-it, dy poetëve që unë i admiroja më shumë. Sigurisht, sot unë nuk do të doja që kjo shaka të përjetësohej.”
Po ashtu, Faiku e shënon vendlindjen e vet si “Konitza (Albania)”, natyrisht duke i qëndruar besnik gjeografisë politike dhe etnike të asaj kohe. Kurse Regjistri i Studentëve të Diplomuar të Harvardit i vitit 1913 jep për Faikun këto të dhëna: Konitza, Faïk [g. 1911-1912 A. M.; B. ES. LETTRES, Univ. Dijon (France) 1895.] Janina, Albania, Turkey- in-Europe. Kuptimi i të dhënave lakonike të Regjistrit është se studenti Faik Konica ndoqi Shkollën Pasuniversitare të Arteve dhe Shkencave gjatë viteve 1911-1912; u diplomua me gradën shkencore Master of Arts; ka qenë i diplomar me diplomë të nivelit universitar në Letërsi në Universitetin e Dijon-it në Francë më 1895; tash jeton në Janinë, Shqipëri, Turqia Evropiane.
Arsimi
Arkiva e Harvardit jep të dhëna të tjera interesante për formimin arësimor të Faikut, të paraqitura prej vetë atij në Formularin e Pranimit. Duke iu referuar etapave të hershme të arësimit të vet, Konica shkruan se ai “kishte nxënë nga mësues privatë,” pa identifikuar gjithsesi shkollat e ndryshme që kishte ndjekur, të cilat përmenden tjetërkund.
Aty konfirmojmë se Konica i filloi studimet universitare më 1890 në Collège de Lisieux, (Normandie); më 1893 ai shkoi në Lycée de Carcassonne (jugu i Francës) ku studioi deri më 1894, duke u përqëndruar në studimet klasike, letërsi dhe filozofi. Më 1893, gjatë “Année du Rhétorique” doli studenti i parë i kursit në lëndën e Kompozicionit në Frengjisht dhe në Përkthimet Latine.
Konica i përfundoi studimet universitare me diplomën of Bachelier de l’Enseignement Secondaire Classique (Lettres – Philosophie) në Fakultetin e Letërsisë të Dizhonit (Université de France) në 16 Nëntor 1895, pikërisht 115 vjet më pare. Sprova e tij “Për Shoqërizimin e Ideve” u vlerësua në provim prej Prof. Charles Adam si “eseja më e mirë”.
Interesat studimore të Konicës ishin shumë të gjera dhe përfshinin Historinë, Filozofinë, Arsimin, Artet e Bukura, Astronominë, Fizikën, Kiminë, Botanikën, Zoologjinë, Gjeologjinë, Stilistikën ose Artin e të Shkruarit të Eseve. Sikurse u përmend më sipër, Konica kishte talent të veçantë për gjuhët e huaja. Ai kishte kryer studime të avancuara në greqishte (7 vjet), latinishte (nëntë vjet), frengjisht (12 vjet), anglisht lLetërsi dhe kompozicion), italisht, si dhe kishte studiuar për dy vjet privatisht gjuhën dhelLetërsinë gjermane.
Në vitin 1895-1896 Konica filloi studimet pas-universitare tek Collège de France në Paris, duke u përqëndruar në “letërsinë mesjetare frënge, dhe letërsi romake”, lëndë që jepeshin nga Profesorët Gaston Pâris and Gaston Boissier.
Të dhëna të tjera tek Formulari i Pranimit
Në rubrikën “Punësimi i Tashëm” të formularit Konica deklaronte se ishte “pedagog dhe redaktor letrar” [“Lecturer and Literary Editor].” Ndërsa pyetjes 13, se “në cilën fushë do të dëshironit të shqyrtoheshit si kandidat për diplomim? Shpjegoni me hollësi përvojën tuaj të përpashme në lidhje me temën”, Konica jep informacionin e më poshtëm biografiko-arsimor, të riprodhuar të plotë:
“Frengjisht (me pjesëmarrje të rëndësishme në Anglisht)
Kam marrë me sukses provimet e letërsisë të kërkuara prej ligjës frënge për diplomën universitare (Bachelor); më pas, kam ndjekur për disa vjet si student i lirë kurse në Frëngjishten e Vjetër në Collège de France, dhe Letërsi Frënge në Sorbonne. Kam shkruar edhe punë origjinale në fushë, siç dëshmohet prej sprovës “Ese për gjuhët natyrore dhe artificiale”, (“Essai sur les Langues naturelles et les langues artificielle”) botuar preje meje në Bruksel me 1904 nën pseudonimin Pyrrhus Bardyl”i.”
Kjo vepër prej 147 faqesh e Konicës u botua nga shtëpia Kiessling et Cie më 1904. Gjindet, ndër të tjera, në Bibliotekën Ëidener të Harvardit, në Bibliothèque Royale de Belgique në Bruksel, si dhe në shërbimin e internetit Google Books. Vepra duket se u zbulua për herë të parë për botën e letrave shqipe prej studiuesit Luan Starova dhe më pas u analizua edhe prej studiuesit Artan Puto. Mund të shtojmë, pra, se pretendimi se Konica nuk ka lënë deri më sot anjë vepër të plotë nuk qëndron.
Natyrisht, bagazhi veçanërisht i gjerë dhe i fortë arsimor i Konicës ia hapi me lehtësi atij dyert për në Universitetin e Harvardit.
c. Kërkesa apo Formulari i Punësimit
Tjetër dokument i rëndësishëm i cili nuk gjindet në arkivën e Universitetit, por u zbulua në arkivën private të Konicës me 13 mars 2006 është Kërkesa për Punësim, e paraqitur pranë Zyrës së Emërimeve të Universitetit të Harvardit. Konica u regjistrua tek kjo zyrë me 14 mars 1912, d.m.th gjatë semestrit të dytë të vitit shkollor.
Këtu Konica na jep të dhëna të tjera të rëndësishme për jetën dhe synimet e tij për të ardhmen. Ai donte të punësohej si “pedagog në kolegj, shkollë normale ose shkollë tetëvjeçare; në lëndët: gjuhë romanse, kryesisht frengjisht dhe italisht”. Pyetjes se në cilat pjesë të SH.B.A. dëshironte të punonte ai iu përgjigj: “Më 1912-1913, në rrethinat e Cambridge-it; në vitet e mëpasme kudo”. Synimi i tij për të mos u larguar nga Bostoni në një periudhë kritike të lëvizjes shqiptare në Amerikë përkon edhe me veprimtarinë e ethshme të Konicës e Nolit gjatë këtyre dy vieteve në kuadrin e organizatës VATRA. Sa i takon nivelit të pagesës, Konica shënon se do të parapëlqente të ardhura “në masën $1000-$1500 dollarë”. Natyrisht që bëhej fjalë për pagë vjetore, që në me vleftën e sotme do të vërtitej rreth 22,000-33,000 dollarë.
Në listën e e botimeve të tij, Konica shënon këto periodikë, libra dhe artikuj:
(1) periodiku “Albania”, 11 blenj “ku kam shkruar mëse 1500 shtylla me artikuj në frengjisht, si p.sh. “Relations entre la France et l’Albanie, d’apres des Manuscripts inedits per connu”;
(2) Essai sur la Langue naturelles et les Langues artificielles, …e komentuar me shumë lëvdata për stilin e autorit tek “Mercuri di France”, tek “Revu des Idees”, etj.”
Faiku jep të dhëna të tjera biografike për veten. Ai thotë se në1897 shkoi në Bruksel për të themeluar “një revistë letrare periodike të quajtur “Albania” e cila ishte shkruar pjesërisht në shqipe dhe pjesërisht në frengjisht. Synimi i kësaj pune ishte studimi dhe kultivimi i njërës prej degëve më të vështira të familjes Indo-Gjermanike të gjuhëve, dhe mund të them se në këtë drejtim ia arrita qëllimit sikurse mund të dëftej prej dëshmive të përsëritura të studiueseve të shquar si Prof. Holger Pedersen i Universitetit të Kopenhagen, Prof. Albert Thumb i Universitetit të Strasburgut, etj.”
Vazhdon më tej ai: “Më 1903 u largova nga Brukseli dhe shkova të jetoj në Londër, ku mora lejë të punoj në Departamentin e Dorëshkrimeve të Muzeumit Britanik. Atje studiova dokumentet shtetërore veneciane që lidheshin me Shqipërinë si dhe me dorëshkrime të tjera, disa prej të cilave i kam botuar në “Albania”. Në 1909 m’u ofrua pozicioni i kryetarit të N. Sch. të Shqipërisë por nuk e pranova për arësye të ndërhyrjes shtetërore në atë [e palexueshme]. Në të njëjtin vit u ftova prej shqiptaro-amerikanëve që të vija dhe të jepja një varg leksionesh në Sh.B.A., çka bëra në vitet 1909-1911. Pas kësaj kërkese …[frazë e palexueshme].
Degët ku kishte sudiuar Konica ishin: Astronomia; Botanika; Anglishtja, kompozicioni, letërsia; Gjermanishtja; Matematika; Fizika; Fiziologjia; Sanskritishtja; Gjuha Semite; Spanishtja.
Dega ku Konica kishte punuar në nivel kolegji dhe ku e ndjente veten kompetent për të dhënë mësim ishin: Greqishtja; Histora e Lashtë, Amerikane, Evropiane; Latinishtja; Logjika; Metafizika; Filozofia; Psikologjia; Filologjia e Gjuhëve Romanse.
Degë të specializuara ku pat punuar në nivel të paktën të barabartë me kurset e Harvardit për studentë universitarë dhe pasuniversitarë përmendeshin: Letërsia e Krahasuar, Frengjishtja dhe Italishtja.
ç. Profesorët dhe Miqtë e Faikut
Pyetjes se me cilët pedagogë të Harvardit kishte qenë më afër, Konica iu përgjigj duke përmendur këta profesorë: “Sheldon, Ford, Babbitt, Ëright, Grandgent”, që ishin te gjithë ndër emrat më të shquar në fushën e interesit të Konicës dhe me të cilët Faiku kishte krijuar lidhje të shëndosha akademike.
Prof. Sheldon duhet të ketë qenë Edëard Stevens Sheldon, i diplomuar në Harvard më 1872 (A.B.), që në atë kohë ishte Profesor i Filologjisë Romance.
Prof. Ford duhet të ketë qenë Jeremiah Denis Matthias Ford, i diplomuar në Harvard më 1894 (A.B.), i cili nga viti 1907 e vijim ishte Prof. i Katedrës sê Nderit Smith për Gjuhët dhe Letërsinë Frënge dhe Spanjolle.
Prof. Babbitt, duhet të ketë qenë Irving Babbitt, i diplomuar në Harvard me 1889 (A.B), i cili më 1911 ishte Asistent Profesor i Frengjishtes, kurse më 1912 u bë Prof. i Letërsisë Frënge.
Prof. Ëright duhet të ketë qenë Charles Henry Conrad Ëright, i diplomuar në Harvard me 1891 (A.B.) i cili në atë kohë ishte Asistent Profesor i Frengjishtes dhe më pas u bë Prof, i Gjuhës dhe Letërsisë Frënge.
Prof. Grandgent duhet të ketë qenë Charles Hall Grandgent, i diplomuar në Harvard me 1883 (A.B.) që në atë kohë ishte Profesor i Gjuhëve Romance.
Sa i takon kërkesës për të dhënë një listë personash që e njihnin (reference), Konica përmend këta të katërt: Prof. G. Cadicamo, At F. Noli, Z. Miran Sévasly, avokat dhe Canon Mitton.
Nuk bëjmë gabim të themi se ky është rrethi më i ngushtë i miqve që Konica kishte në atë kohë në Amerikë, tek të cilët ai shfaqte besimin për t’u përdorur si reference nëse universiteti dëshironte të mësonte më tej për Faikun. I dyti në listë jepet natyrisht Noli ynë, bashkëluftëtari dhe bashkëpunëtori i madh i Konicës. Duhet theksuar se Faiku e paraqet Fan Nolin me titullin e vet kishtar, çka nënkupton sërish respektin por edhe mbështetjen e tij ndaj luftës së Nolit për themelimin e Kishës Ortodokse Vetanake Shqiptare.
Sa i takon të parit, ai pa dyshim duhet të ketë qenë Prof. Giuseppe Cadicamo. Nuk kemi të dhëna të drejtpërdrejta për lidhjet e tij me Faikun. Cadicamo është autori i një botimi me vlerë të letërsisë arbëreshe të titulluar “Legjenda Shqiptare”. Nekrologjia e tij e dhjetorit 1921 na sjell informata prej nga mund të përfundojmë se lidhja e Faikut me Cadicamo-n ishte e ngushtë dhe e thellë, dhe se ajo mbështetej jo vetëm në prejardhjen e përbashkët nga gjaku “i shprishur”, por edhe tek interesat e përbashkëta akademike. Prof. Cadicamo del si një ndër intelektualët më të shquar (fieri) italo-arbëreshë në të dy anët e Atlantikut, dhe si “ajka e bashkësisë italiane në Nju Jork”. I lindur në Shënmitër Korone, Cadicamo studioi për letërsi në Universitetin e Napolit, mori pjesë sëbashku me Garibaldin në lëvizjen për bashkimin e Italisë, dhe dha mësim në Kolegjin e Shënmitrit. Më 1877 emigroi në Amerikë, ku katër vjet më vonë themeloi në Astoria kolegjin “Dante Alighieri”. Përveç shqipes, ai ishte edhe professor i Italishtes dhe njohës i thellë i latinishtes. Botoi disa vepra dhe la në dorëshkrim një histori të Shteteve të Bashkuara.
Konica duhet të ketë patur njohje të hershme me Cadicamo-n, ndofta qysh prej kohës së Revistës Albania, tek e cila botoi mjaft këngë dhe pjesëza të tjera folklorike nga tradita e Shqipërisë dhe e viseve të arbëreshëve. Mund të përmendim se Cadicamo del sëbashku me De Radën, si një ndër bashkëpunëtorët e Librit të Dashurisë, Poezi Italiane dhe të Huaja të mbledhura nga Marco Antonio Canini.
As për lidhjet e Faikut me Miran Sévasly nuk dihet shumë. Ata duket se kanë patur interesa të afërta dhe rrugët e tyre mund të jenë kryqëzuar mëse njëherë, pasi mund të kenë jetuar në të njejtën kohë dhe në njëjtat vende. Kështu, nga nekrologjia e tij e botuar në gazetën The Neë York Times më 22 qershor 1935, del se Sévasly ishte armen nga Izmiri, se kishte studiuar drejtësi në Universitetin e Aix në Francë në fund the shekullit XIX, kishte nxjerrë një botim të përmuajshëm në gjuhën armene në Londër dhe mandej kishte emigruar në SHBA. Më 1912, kur Konica studionte në Harvard, ai ishte avokat në Boston dhe më pas, u bë kryetar i Bashkimit Armen në SHBA. Ndërsa për personazhin e katërt, Canon Mitton, nuk kemi gjetur asnjë të dhënë deri më sot.
d. Të dhëna të tjera personale
Në formular Konica u përgjigjet edhe disa pyetjeve me karakter privat. Mësojmë, për shembull se ai nuk ishte i martuar, nuk pinte duhan ose alkool, ishte në gjendje “të mirë” fizike, ndërsa veprimtaritë e tij më të dashura sportive ishin “të ecurit dhe noti”. Ai deklaron se nuk ishte anëtar i ndonjë klubi apo shoqërie, dhe as merrte pjesë në ndonjë skuadër atletike të kolegjit. Me interes të veçantë është edhe pohimi se besimi i tij fetar është “Katolik Shqiptar” (Albanian Catholic), ndërsa kisha ku ai shkonte ishte “Katolike Romane ose Anglikane”.
Ky pohim i drejtpërdrejtë ka rëndësi për arësye se, së pari, Faiku e vendos përkatësinë kombëtare si përcaktor themelor të besimit të tij fetar, dhe së dyti, fakti që Faiku përmend se shkon edhe në kishën anglikane nënkupton një qasje tejet liberale e pragmatiste të botëkuptimit të tij fetar. Nënvizojmë gjithashtu, edhe faktin kokëfortë se Faiku nuk e përmend kurrsesi emrin e mesit “Domenik” në dokumentet arkivore të Harvardit, etj, emër i cili pretendohet se ka qenë marrë prej tij në Francë më 1895. Po ashtu, gjatë viteve të shërbimit të tij diplomatik në Ëashington Konica lëvdohej shpesh prej shtypit amerikan dhe vazhdimisht cilësohej si “mohamedan”. Nuk ka asnjë të dhënë se Konica e përgënjeshtroi këtë cilësim, gjë që nuk përtonte ta bënte kur ia lypte nevoja.
Fakti që formulari i punësimit është gjetur në arkivën private të Faikut, dhe jo në Arkivën e Universitetit tregon se Konica nuk e dorëzoi atë tek zyra përkatëse. Sipas Prof. Kastratit, Konicës iu ofrua në fund të studimeve një vend pune si pedagog i Anglishtes në Universitin e Pekinit në Kinë, por nuk jemi të sigurtë se kjo ofertë i erdhi nga Harvardi. Gjithsesi, ai e refuzoi ofertën sepse, me sa duket, kishte plane të tjera në kokë.
Adresat e Konicës para dhe pas studimeve
Ishte praktikë e zakonshme e Universitetit të mbante lidhje me ish-studentët e vet. Të dhënat për adresat e përparshme dhe të mëpastajme të Konicës gjinden në dosjen e Faikut në Arkivën e Universitetit. Adresa e përhershme e Konicës para studimeve në Harvard ishte 2, Saint Botolph St. Boston, Massachusetts, ndërtesë e cila sot ia ka lënë vendin hotelit Marriot, por jepej edhe kutia postare Box 2125. Gjatë studimeve në Harvard, Konica banoi fare pranë shkollës, në 19, Irving Street, Cambridge, Massachusetts, një banesë dykatëshe, pronë e Znj. Emma J. Arnold. Pas mbarimit të studimeve ai u vendos tek shtëpia e mikut të tij, John Konda në 85 Ëaltham Street, por jepte si adresë postare edhe Kutinë Nr. 91, Sta. A. in Boston.
Konica lidhi miqësi me znj. Arnold, qiradhënësen e tij për shumë vite. Në letrën drejtuar Universitetit të Harvardit me 14 korrik 1915, ajo përmend vizitën e lamtumirës që Konica i bëri asaj me të mbaruar studimet. Ajo shton se, një ditë Konica “solli me vete një ekstrakt nga një gazetë e Bostonit që fliste për Faikun si kandidat për t’u bërë udhëheqës i Shqipërisë”. Gjithsesi, Konica i theksoi asaj se “ai nuk ishte trashëgimtari i ligjshëm i fronit” dhe se “do të mund të kthehej në Shqipëri [vetëm] për t’u bërë këshilltar i Fuqive të Mëdha sunduese (ruling Poëers)”.
Pas Luftërave Ballkanike dhe ndryshimeve gjeopolitike që sollën ato, e gjithë korrespondenca që universiteti i dërgonte Konicës kthehej e pashpërndarë në Harvard. Në një letër të 19 korrikut 1915 drejtuar Harvardit, z. Konda përcjell si adresë të Faikut thjesht Lugano, Sëitzerland, Poste Restante, çka e konfirmon vetë Konica me letrën e 15 shtator 1915 drejtuar Universitetit. Ai deklaron se në atë kohë punonte si “gazetar dhe lektor”. “Një revolucion në vendin tim, i pasuar nga Lufta Evropiane më penguan që të mbaja lidhje me Universiteti.,.” sqaron ai. Sigurisht ai kishte ndërmend rrëzimin e Princ Ëied-it si pasojë e kryengritjes të ashtuquajtur “vorioepirote” që në fakt ishte e nxitur dhe financuar nga qeveria greke në Jugë, si dhe nga kryengritja qamiliste në Shqipërinë e Mesme më 1914.
III. Veprimtaria politike e Faik Konicës gjatë studimeve në Harvard
Sikurse përmendëm më herët, pasi mbërriti në Boston Konica shëtiti nëpër rrugët e qytetit përreth një javë i veshur me kostumin kombëtar shqiptar për t’i treguar botës bukurinë e foustanellës si dhe për të reklamuar Shqipërinë në Botën e Re. Ky veprim interesant synonte të ndërgjegjësonte opinionin publik ndërkombëtar për çështjen e kombit të vet ndërkohë që sundimi otoman po i afrohej fundit dhe lëvizja kombëtare për pavarësinë e Shqipërisë po zgjerohej me shpejtësi në katër vilajetet shqiptare.
Në Boston Konica u lidh menjëherë me shumë atdhetarë dhe veprimtarë shqiptarë të zonës. Pa humbur kohë, ai filloi të marrë pjesë në jetën e bashkësisë shqiptare në Anglinë e Re dhe me 22 tetor 1909 mori në dorëzim prej Fan Nolit redaksinë e gazetës Dielli (The Sun), që ishte botim javor i Shoqërisë Besa-Besë. Konica punoi si kryeredaktor i Diellit deri më 18 mars 1910, për t’u kthyer sërish me 6 maj deri me 1 korrik 1910, dhe mandej prej 1 gushtit 1912 deri më 8 korrik1913.
Si ish-kryeredaktor i revistës Albania, Konica e njihte mjaft mirë gjendjen e diasporës shqiptare në Evropë, konkretisht në Rumani, Turqi, Egjipt, Itali, me të gjitha arritjet dhe problemet e tyre.
Në Amerikë Konica pa se mundësitë ishin më të mira për rolin që mund të luante një diasporë e forte dhe e organizuar në përpjekjet për pavarësinë e Shqipërisë, ruajtjes së tërësisë tokësore, nxitjen e arsimit dhe mbrothësinë ekonomike. Siç dihet, e para shoqatë shqiptare në Amerikë ishte themeluar qysh më 1905 në Jamestoën, NY. Më 9 qershor 1906 Sotir Peci themeloi gazetën KOMBI, të parën fletore shqiptare në Amerikë. Më 6 janar 1907 u themelua në Boston Shoqëria Besa Besë. Dhe më së fundi, me 8 mars 1908 Fan S. Noli u dorëzua prifti i parë shqiptar i Kishës Ortodokse kurse më 22 mars 1908 ai mbajti Liturgjinë e parë në gjuhën shqipe tek Salla e Kalorësve të Nderit, në Boston, MA.
Edhe pse më e larguar prej Mëmëdheut sesa bashkësitë simotra në Evropë, Diaspora shqiptare në Amerikë ishte po aq e lidhur me të. Nga ana tjetër, ajo gëzonte më shumë liri, ishte më e bashkuar, më e gjallë dhe më pak e politizuar në krahasim me Evropën. Ajo çka mungonte ishte një organizatë e bashkuar që do të përfaqësonte të gjitha shoqatat e veçanta dhe që do të fliste me një zë të vetëm. Puna e madhe e personaliteteve pararendëse si Sotir Peci, Petro Nini Luarasi, At Fan S. Noli dhe shumë të tjerë ishte tjetër fakor i gjendjes relativisht të gjallë (vibrante) të Diasporës kur Konica mbërriti në Shtetet e Bashkuara.
Disa javë pas mbërritjes Konica mori pjesë në mbledhjen e shoqatës Besa-Besë, ku propozoi që organizatat shqiptaro-amerikane nuk duheshin shkrirë në një, por të bashkoheshin nën ombrellën e një federate.
Kuptohet se, edhe gjatë periudhës së shkollimit në Harvard, Konica nuk u mjaftua vetëm me punë studimore. Ai nuk mund të rrinte indiferent kur Shqipëria ndodhej në një moment të tillë kritik. Kësisoj, ai u angazhua seriozisht në lëvizjen politike të Diasporës Shqiptare në Amerikë.
Mbledhja e parë ku u diskutua shkrirja e organizatave shqiptare në SH.B.A. u mbajt në prag të Krishtlindjeve të vitit 1911, pikërisht me datën 24 dhjetor. Mbledhja kryesohej nga Kristo Floqi, avokat dhe drejtues i Shoqatës Besa-Besë. Stina e provimeve në universitet kishte mbaruar dhe Faiku natyrisht ishte i pranishëm në mbledhje, ku merrnin pjesë edhe Fan Noli, dhe Paskal Aleksi. Aty Faiku u caktuar anëtar u Komisionit për Bashkimin e organizatave shqiptare në SH.B.A.
Komisioni Bashkues e mbajti mbledhjen e parë me date 13 shkurt 1912 dhe zgjodhi Fan Nolin sekretar. Për ndjekjen dhe përfundimin me sukses të procesit Komisioni përcaktoi një procedurë demokratike dhe transparente. Komisioni do të mblidhej rregullisht çdo javë. Bashkë me Nolin dhe e patriotët e tjerë, Konica luajti rol themelor në themelimin e organizatës së re. Sikurse përmendëm më lart, Faiku u regjistrua tek zyra e punësimit e Harvardit me 14 mars 1912, kur i kishin mbetur më pak se dy muaj deri në diplomim. Periudha deri në fund të vitit 1912 e më tej do të ishte ndër më të rëndësisishmet, më të ngarkuarat për Faikun, Nolin dhe atdhetarët shqiptarë në Amerikë.
Ndërkohë mbarë Evropa osmane, sidomos trojet shqiptare, po zienin. Më 24 mars 1912 Konica me Kristo Floqin u ngarkuan të pajtonin një avokat të shquar në Boston he për të hartuar Statutin e organizatës së re. Projekt-Staatuti u diskutua dhe u miratua në dy mbledhjet e mëpasme, me 9 prill dhe 14 prill 1912.
Përpjekjet e mbarë patriotëve shqiptare, përfshirë Konicën, arritën kulmin me themelimin e Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, The Hearth, me 28 prill 1912. Mbledhja e themelimit u zhvilluar në Kishën e Shën Gjergjit që atëhere ndodhej në 227 Tremont Street, Boston. VATRA bashkoi shoqëritë Besa-Besën, Flamuri i Krujës, Kombëtare dhe Dallëndyshja, dhe do të luante rol shumë të rëndësishëm në historinë e Shqipërisë. Një Pleqësi e përkohëshme u zgjodh për të drejtuar organizatën e re. Sekretar i saj u zgjodh Fan Noli. Konica dhe Floqi u ngarkuan me ngritjen e degëve të reja të organizatës në Masaçusets dhe shtete të tjera.
Pas përfundimit të stinës së provimeve për Faikun nuk do të kishte më asnjë ditë pushimi të lirë. Përreth një muaj rrjesht, nga 19 maj 1912 deri në 16 qershor 1912 Konica do të udhëtonte pa rreshtur në mbarë Anglinë e Re duke ngritur dhe organizuar degë të reja të Vatrës në Ëorcester, MA, Lynn, MA, Manchester, N.H., Central Falls, R.I. and Southbridge, MA.
Më 13 qershor 1912, Vatra u regjistrua zyrtarisht në shtetin e Masaçusetsit dhe mori Kartën zyrtare me firmën e Sekretarit të Shtetit Albert P. Langley. Dokumenti historik i Kartës së Themelimit mban nënshkrimet e mëposhtme: “Faik bey Konitza, Llambi Chikozi, Fan S. Noli, Kristo Floqi, Elia Tromara, Naum Cere, Kosta Kotta”.
Një javë më vonë, me 20 qershor 1912 Faik Konica mori zyrtarisht Diplomën Master in Arts, ose Magistri in Artibus në ceremoninë e zhvilluar në oborrin kryesor të Universitetit (Harvard Yard).
Tre javë më pas, me 14 korrik 1912, u mbajt Kuvendi i parë i Vatrës, Mbledhja u zhvillua në Laërence Hall, 724 Ëashington, Street, Boston, ku Faik Konica u zgjodh Sekretar i Përgjithshëm. Konica deklaron se ai hartoi Kanunoren e Vatrës, e cila “s’ishte gjë tjetër veç një plan për të stërvitur shpirtin edhe’ karakterin e popullit” me synimin për ta bërë organizatën “një shkollë qytetërimi e lartësimi…”
IV. Shqipëria në rrezik
Kryengritja shqiptare kundër xhonturqve dha rezultatet e para shumë të rëndësishme në shtator 1912. Për herë të parë qeveria otomane njohu autonominë e gjerë për mbarë trojet shqiptare. Ajo përfshinte të drejtën e arsimit në gjuhën shqipe, të vetëqeverisjes sipas “ligjeve vendase”, e drejta për kryerjen e shërbimit ushtarak brenda vendit përveç rasteve të luftës, dhe mbi të gjitha, njohja e shtrirjes tokësore së Shqipërisë në katër vilajetet “si delimitimi i parë zyrtar i kufinjve të Shqipërisë”.
Lëvizja kombëtare shqiptare i alarmoi në kulm shtetet fqinje ballkanike, të cilët në fillim të tetorit 1912 filluan Luftën Ballkanike, që solli copëtimin e trojeve shqiptare në jugë e veri. Tashmë para shqiptarëve autonomia ishte e kapërcyer si objektiv. Shqipërinë do ta shpëtonte vetëm Pavarësia, që u njëmendësua prej Ismail Qemalit dhe patriotëve të tjerë shqiptarë me 28 nëntor në Vlorë.
Natyrisht Vatra i ndiqte me vëmendje e shqetësim të madh ngjarjet në atdhe. Kuvendi i Jashtëzakonshëm i Vatrës i 8 dhjetorit 1912 vendosi të dërgonte Konicën delegat në Evropë dhe Shqipëri që “të shtrojnë përpara Mbledhjes së Kombit dhe njerësve politikë ca mendime për të zgjedhurit e një dere mbretërore për Fronin e Shqipërisë dhe për të themeluarit e Konstitucjes.” Konica me Nolin mbërritën në Londër pas disa ditësh, duke përfaqësuar përkatësisht Federatën VATRA dhe “Kishën Shqipe të ‘Shën Gjergjit’”. Kuvendi i Jashtëzakonshëm i Vatrës i 16 shkurtit 1913 vendosi të dërgonte Faik Konicën si delegat në Kongresin of Triestes. Kongresi filloi me 1 mars 1913 nën kryesinë e Faik Konicës. Ai zgjati tri ditë dhe më të moren pjesë përfaqësues nga të gjitha kolonitë shqiptare, të cilët moren vendime të rëndësishme dhe miratuan një rezolutë në mbështetje të Qeverisë së Përkohshme dhe kundër përpjekjeve për copëtimin e Shqipërisë.
Pak më vonë Konica u kthye në atdheun e vrarë dhe të coptuar. Atë e gjejmë fillimisht në Vlorë dhe më pas në Durrës. Kishte ardhur momenti për të zbatuar në terren ato qëllime dhe ideale të larta atdhetare për të cilat ai kishte luftuar me penë në Harvard si dhe me VATREN. Tashembrapa lufta për të shpëtuar atdheun në rrezik do të kthehej në përpjekjen konstante, më të e madhe e më të vështirë dhe për Faikun dhe Mehmet Konicën, vëllain e tij po aq të shquar. Por për këtë do të flasim njëherë tjetër.
Agron Alibali
Gazeta Shqiptare
|
Vërëjtje: Artikujt e botuar në albaniapress.com nuk shprehin domosdoshmërisht mendimet e stafit moderues! |
| Vlerësimi juaj për lajmin |
 |
|
|
|
|
| I keq |
I dobët |
I mirë |
Shumë i mirë |
I mrekullueshëm |
|
|
|
|
|
|
|
| |
|
| Është vlerësuar nga 58 vizitorë |
| Lexuar:
2,151 herë
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
| NDËRMJETËSIME LETRARE |
E mart, 13 prill 2021 - 22:06
Shtëpia Botuese “ARMAGEDONI”, në prishtinë nxori nga botimi librin: “NDËRMJETËSIME LETRARE – për krijimtarinë e Arif Molliqit”, me autor S... |
| Ja çfarë mendonte Faik Konica për Shqipër... |
E premt, 09 prill 2021 - 00:54
Kush më mirë se Faik Konica mund të perifrazojë shqiptarët ashtu siå ato ishin dhe janë. Ai ishte jo vetëm një nga njerëzit më të ditur dhe më... |
më shumë nga - Kulturë » |
|
|
|
|
|
