Ballina
Lajme
Opinion
Intervista
Histori
Kulturë
Të ndryshme
English
Galeria
Libri i miqve
Dërgo lajme
Kush jemi ne?
Kontakti
 
RSS Furnizuesi
RSS Furnizuesi
   
 
Hasan Riza Pasha "Nje emer ne historine e lavdise"
Publikuar më 28 korrik, 2015 në orën 03:04 ( ) Histori |
Rrit madhësinë e shkronjave
Nga Lulëzim CUKA

"Nje emer ne Historine e Lavdise"

HASAN RIZA PASHA

Hasan Rizai, i dekoruar më 1993 me urdhërin “Për veprimtari patriotike të Klasit I”, kishte lindur më 1871; i ati i tij, Namik Pasha ishte vali i Bagdadit dhe Mesopotamisë; sipas Durhamit, nëna e tij ishte shqiptare.

Këtë fakt e pohoj edhe vetë Hasan Rizai në një mbledhje në parinë e Shkodrës, duke thënë se edhe unë jam shqiptarë”. Mësimet e para i mori në Stamboll. Më vonë u dërgua Korpusinë e tretë me qëndër në Janinë dhe në atë të katërt.[1]

Ai do të ishte dhe valiu i fundit osman në pikën më perëndimore të Perandorisë dhe do të martirizohej në pabesi në ditët më të vështira të rrethimit.

Aftësitë e tij të veçanta ranë në sy, sidomos gjatë luftës turko-greke të vitit 1897, ku mori edhe gradën e nënkolonelit. Më 1899-1903, me gradën e gradën kolonel ndoqi studimet në Akademinë e Luftës në Berlin, ku u dallua për nivele të larta.[2]

Hasan Riza Pasha ishte kundërshtar i vendosur i xhonturqve dhe i përfshirjes së ushtarakëve në politikë. Nderi dhe ushtria, këto ishin dy fjalët që e drejtonin. Kishte marrëdhënie shumë të mira me patriotët shqiptarë dhe përgjithësisht në Shkodër gëzonte shumë respekt. Ai e dinte se me malazezët po bënte një luftë të pabarabartë, porse nuk pranoi assesi ta dorëzonte Shkodrën. Me kalimin e muajve, kishte nisur të hartonte një plan që e mbajti sekret deri vonë.[3]

Për meritat e tij ai gëzonte besimin e eprorëve të tij, të cilët në mars 1912, i ngarkuan detyrën me përgjegjësi të Valiut dhe komandantit të Korpusit në Shkodër. Në detyrën e tij si komandant i Korpusit në Shkodër dha një kontribut të madh e të jashtzakonshëm në mbrojtjen e qytetit.

Lufta e Shkodrës.

Lufta për Shkodrën u bë qendër e tërë Luftës Ballkanike e cila,nga ana e saj,ishte fokusii çështjes së Lindjes që,sipas përcaktimit të Dr.Miller, “mund ta përkufizosh si problem i mbushjes së boshllëkut të krijuar nga zhdukja graduale e Perandorisë turke nga Evropa ” pra,kjo çështje madhore në dinamikën e vet zhvilloi aspekte të ndryshme të saj dhe erdhi një moment kur çështja shqiptare bëhet nje nga kulmet e saj. Sikurse shprehet Ismail Qemali ne kujtimet e tij, “The Memories of Ismail Kemal Bey”:

E.Durham do te thoshte: Në tërë çështjen Ballkanike,si pjesë eminente e çështjes së Lindjes,për mendimin tim,më kryesorja,më interesantja,dhe mbi të gjitha,çështja europiane më e shquar ishte ajo e Shqipërisë”.[4]

Problemi më i rëndësishëm që doli nga lufta,përsa i takon Evropës,ishte ai I kufijve të shqipërisë dhe ishin mendimet e ndryshme lidhur me këtë gjë që e bënin të dridhej në balancë për disa javë paqen botërore.[5]

Lufta në Shkodër kishte filluar qysh në tetor 1912, me fillimin e luftës ballkanike,malazezët ju drejtuan Shkodrës në Shqipërinë veriore,ky do të ishte çmim I madh për Nikollën,mbretin e Malit të Zi. Në kohën që Konferenca e Londrës po çelej, Shqipëria kishte vetëm dy javë që kishte shpallur Pavarësinë, një nga vendimet e para te Qeverisë së Ismail Qemalit ishte mbrojtja e territorit. Lufta do te përqëndrohej mbi të gjitha ne mbrojtjen e dy skajeve: Shkodrës dhe Janinës.

Mbreti Nikolla kishte vendosur t’i vendoste Fuqitë e Mëdha përpara një fakti të kryer: Shkodra e pushtuar duhej t’i ngelte Malit të Zi. Mbreti Nikolla gjithashtu ka planet e veta. Plani I tijëështë të marrë tërë Malsinë e Madhe,Dukagjinin e Mirditën.[6]

Në tetor 1912, kur filloi lufta ballkanike, ushtria shqiptare ende nuk ishte krijuar, kështu që shqiptarët ishin të detyruar që të shfrytëzonin edhe rezistencën e ushtrisë turke kundër ushtrive të aleatëve ballkanikë. Ndërkaq, në strukturat e ushtrisë otomane apo turke ishin të inkuadruar mjaft shqiptarë, oficerë, nizame (ushtarë aktivë), redife (rezervistë), mustafez (forca territoriale), etj. Gjatë luftës forcat shqiptare u inkuadruan ne dy divizone; i pari që u dërgua në Shkodër u kompletua kryesisht nga Shqipëria e Mesme dhe e veriut, kurse tjetri që u dërgua për të mbrojtur qytetin e Janinës, u kompletua nga Shqipëria e Jugut.[7]

Shkodra e rrethuar mbrohej nga katër pikmbështetje ose zona të cilat u bën katër fronte kryesore:në very,pjesa mes liqenit të Shkodrës dhe lumit të Kirit u quajt zona e fushës (së Shtojt),fronti I Shtojt;në lindje,pjesa mes Kirit dhe Drinit,zona e Kirit (fronti i Bardhnjorit);nëjug,pjesa mes lumit të Bunës dhe Drinit,zona fronti I Berdicës dhe në perëndim ,zona nga liqeni I Shkodrës dhe lumit të Bunës deri në malin e Taraboshit,zona fronti i Taraboshit.[8]

Me 5 nëntor 1912, pas disfatave që pësuan në sulmet e tyre te përsëritura në Shtoj, Bardhaj e Tarabosh, para dite, artileria malazeze, filloi bombardimin e lagjeve myslymane të qytetit. Mjaft shtëpi u shkatërruan dhe shumë gra e fëmijë vdiqën nën rrënoja. Malazezët kishin menduar se familjet dhe objektet e kultit katolik nuk do t’i pranonin myslymanët, por ndodhi e kundërta. Familjet dhe kishat katolike të Shkodrës i strehuan me bujari familjet myslymane. Në këto kushte, artileria malazeze, vazhdoi bombardimin e të gjithë lagjeve të qytetit, myslymane e katolike.Më 12 nëntor 1912,të dyja këto Fuqi të Medha Italia dhe Austro-Hungaria bënë përçarje në Beograd dhe në Cetinjë (kryeqytet I vjetër I Malit të Zi) duke kërkuar me këmngulje që ata të tërhiqen nga Shqipëria dhe t’I jepej fund rrthimit të shkodrës nga ana e Malit të Zi.

Vjena dhe Roma argumentonin në mënyrë bindëse se Serbia dhe Mali i Zi nuk kishin punë në këtë rajon,sepse ai ishte I banur thuajse tërësisht nga shqiptarët.[9]
Me 17 nëntor trupat serbe të dy divizioniëve Shumadia dhe Drini, së bashku me trupat malazeze të divizionit të parë, pushtuan kalanë e qytetit të Lezhës dhe portin e Shëngjinit, ku ndodheshin një pjesë e forcave shqiptare. Kështu, u ndërpre rruga Shkodër – Lezhë prej nga vinin furnizmet dhe ndihmat. Eshtë fundi i nëntorit te vitit 1912. Pas shpalljes së Pavarësisë, në 3 dhjetor 1912, vendoset armëpushimi për ndërprerjen e të gjitha veprimëve luftarake ndërmjet ushtrisë otomane dhe aleateve ballkanikë.

Në kushtet kur Garnizonit të Shkodrës nuk po i vinte asnjë ndihmë nga jashtë dhe kur ishte shpallur pavarësia e Shqipërisë, Hasan Rizaja vendosi që të hynte në marrëveshje me malësorët shqiptarë për t’u rënë bashkërisht trupave malazeze. Me 27 janar 1913, ai mblodhi shtabin e Garnizonit dhe deklaroi se nuk mendonte ta mbronte më Shkodrën në favor të Turqisë, por për llogari të Shqipërisë. Data 31 janar 1913, ishte caktuar dita e ngritjes së flamurit shqiptar në kalanë e Rozafës dhe dita e fillimit të sulmit të përbashkët të forcave të Garnizonit të Shkodrës dhe malësorëve shqiptarë kundër trupave malazezë e serbë. Por me 30 janar 1913, pasdite Hasan Rizai u vra pabesisht. Komandën e Korpusit të Shkodrës e mori zëvendësii tij Esat PasheToptani. .

Ndërsa Konferenca e Londrës vazhdonte punimet, mbret Nikollës iu sugjerua nga miqtë e tij më të ngushtë europjane se vetëm marrja sa më e shpejtë e qytetit do të ndikonte që Fuqitë e Medha, të ndodhura para faktit të kryer, tëvendosnin qe t’ja jepnin Shkodrën Malit të Zi. Mbret Nikolla iu drejtua për ndihmë të pakufizuar ushtarake Serbisë. Gjeneralët malazeze dhe serbë në fillim të shkurtit 1913 përgatitën planin e mësymjes së përbashkët për pushtimin e Shkodrës, ku do merrnin pjese forcat e katër divizonëve malazeze dhe tri divizionëve serbë.

Për të marrë Shtojin, malazezët formuan 2 kolona sulmi, të përbëra nga efektivat e tri brigadave te këmbësorisë. Serbët, me forcat e tri divizonëve, të vendosura në Mjedë, Bushat, e Shkjeze, në bashkëveprim me një brigadë malazeze të divizionit të parë, duhet të sulmonin rajonin e fortifikuar ne Beltoje e Berdice. Me 7 shkurt 1913, pas tri orësh bombardimi me artileri, nga i cili sipas kujtimëve të një gjenerali malazez, Shkodra i ngjante një vullkani të shpërthyer, malazezët u hodhën në sulm. Përleshje të përgjakshme u zhvilluan të të gjithë vijat e frontit, në Shtoj, Tarabosh, e Bardhaj. Furia e parë e sulmit u drejtua kundër llogorëve në Shtoj dhe zgjati gjysëm ore me shumë egërsi. Malazezët lanë shumë të vrarë, por Shtoji nuk ra.

Në një orë, malazezët në Shtoj bënë tri sulme me bajoneta, të cilat përfundonin në ndeshje trup me trup. Pasi u hodhën në sulm të gjitha rezervat, malazezët mundën të merrnin dy transhetë e para. Mbrojtësit e rajonit të Shtojit u detyruan të tërhiqen në transhenë e tretë. Të gjithë burrave të qytetit të Shkodrës, iu kërkua të shkonin në llogore. Ata që nuk kishin armë, u urdheruan të trasportonin të plagosurit, të cilët vinin në qytet nga të gjitha anët.[10]

Mbret Nikolla, me humbjet e rënda të pësuara, përfundimisht nuk kishte më shpresa që ta pushtonte Shkodrën vetem me ushtrinë e vet. Në këto kushte ai iu lut përsëri mbretit të Serbisë që ta ndihmonte ushtarakisht. Serbia vendosi të dërgonte në Shkodër, rreth 15 mijë forca të tjera, që do të emërtoheshin “Korpusi bregdetar i Shqipërisë”, i cili, veç artilerisë së rëndë do të kishte edhe katër avione luftarake, nga shtate që kishte gjithsej ushtria serbe.

Ndërkohë, me 23 mars 1913, Konferenca e Londrës kishte vendosur që Shkodra t’i mbetej Shqipërisë. Fuqitë e mëdha europiane i kërkuan Malit të Zi dhe Serbisë që të tërhiqnin forcat e tyre nga rrethimi i Shkodrës. Por malazeëet dhe serbët nuk donin të hiqnin dorë nga plani për të pushtuar Shkodrën. Në marrëveshje me qeverinë greke nga Selaniku, nëpërmjet tri konvojëve, u transportuan në Shëngjin deri nga fundi i marsit, rreth 15 mijë ushtarë serbë, tëpajisur, përveç artilerisë, edhe me aeroplane luftarake. Njëkohësisht, ushtria malazeze u vu nën komandën e gjeneralëve serbë. Por humbjet e rënda që kishin pësuar me parë në luftimet kundër Garnizonit të Shkodrës i bënin gjeneralët serbë që të hezitonin e të zvarritnin sulmin kundër Shkodrës, derisa erdhi urdhri që ushtria serbe të tërhiqej nga rrethimi i qytetit. Të mbetur vetëm, forcat malazeze me 31 mars 1913, bën edhe një sulm të dëshpëruar kundër Taraboshit, por pasukses. .

Gjendja në Shkodër ndërkaq nuk ishte e thjeshtë, që në dhjetor njerëzit kishin filluar të vdisnin nga uria. Në kushtet e mungesës së ushqimëve dhe faktit se fati i Shkodrës ishte përcaktuar nga Fuqitë e Mëdha, Komanda e Garnizonit të Shkodrës vendosi të dilte nga qyteti.Me 23 prill 1913, u arrit një marrëveshje me palën malazeze me 24 pika, sipas së cilës Garnizoni i Shkodrës do të dilte nga qyteti me të gjithë armatimin, pajisjet, dokumentacionin, etj.

Me 24 prill 1913, në mëngjez, efektivi i Garnizonit të pathyeshëm të Shkodrës, i rreshtuar në kolonë marrshimi, me flamujt luftarakë, së bashku me armatimin, mitralozët, topat dhe pajisjet e tjera, u nis për në drejtim të Lezhës. Pas një qëndrimi të shkurtër prej tre javësh të trupave malazezë, qyteti i Shkodrës i kaloi për një vit për administrim Komisionit Ushtarak Ndërkombëtar dhe pastaj u bashkua me pjesën tjetër të Shqipërisë.[11]

HASAN RIZA PASHA DHE MBROJTJA E SHKODRËS.

Komandant ushtarak turk dhe valiu I qytetit për një periudhë rreth njëvjeçare,I qytetit të Shkodrës që u bë epiqendra e,boshtibi i atyre ngjarjeve që ndryshuan strukturën politike në këtë cep të Evropës së asaj kohe. Figura e tij shërben për të ndriçuar ato ngjarje ku ky zë një vend shumë më të shquar se pozitz e tij si funksionar shtetërorë dhe ushtarak.[12]

Nuk ka pikën e dyshimit se në këtë cast historik,kulmorë,figura e Hasan Riza Pashës zë një vend të spikatur. Është për të ardhur keq për materialin e pakët jetësorë që kemi në zotërim për personin e tij,e sidomos,për faktin se shumica ku ai përmendet,I referohet kryesisht periudhës kur ai komandoi mbrojtjen e Shkodrës me aq aftësi.[13]

Shkodra ishte objektivi kryesarë i Malit të Zi. Për mbrojtjen e shkodrës luftonin 28.450 trupa të rregullta të repartëve ushtarake turke (nizman),të inkuadruar në divizionin 24-turk,që ishte I shpërndarë në pika që nga Lezha e deri në kufi me Malin e Zi.

Pranë garnizonit Osman që komandohej nga gjenerali Hasan Riza Pasha,ndodhej edhe një division rezervistësh (redife) dhe vullnetarë sh shqiptarë nga Dibra,Mati,Elbasani,Shijaku,Ndroqi,Kavaja,Tirana,Kruja,nën komandën e gjeneralit Esat Pashë Toptani,ish komandant I xhandarmërisë së vilajetit të Shkodrës.[14]

Data 31 janarë, ishte caktuar dita e ngritjes së flamurit shqiptarë në kalanë e Rozafës dhe rrjedhimisht dita e fillimit të sulmit të përbashkët të forcave të garnizonit të Shkodrës dhe malësorëve shqiptarë kundër trupave malazezë dhe serbë. Këtë flamur sipas Mikel Prenushit e kishte qëndisur e bija e patriotit Karl Marubi, Bernardina.[15]

Marrëveshja në mes të Hasan Riza Pashës dhe atdhetarëve shkodranë për ngritjen e flamurit në kala, krahas atij turk, u sabotua me vrasjen e pabesë të Hasan Riza Pashës. Të gjitha rrethanat, si për sa i përket vendosmërisë së garnizonit turk dhe qytetarëve të Shkodrës, raportit real të forcave ushtarake në front, qoftë edhe ato pak rezerva të mbetura ushqimore, nuk e përligjin aktin kapitullues të Esat Pashës për t’u dorëzuar Shkodrën malazezëve.

Nga të gjithë tashmë dihet se çfarë pasojash pati në caktimin e kufijve veriorë të shtetit shqiptar tradhtia e Esat Pashës. Lufta e aleatëve ballkanikë në brendësi të trojeve shqiptare nuk ishte një luftë për të evropianizuar Ballkanin, por synonte deorientalizimin e tij.

Lufta e padrejtë pushtuese e Malit të Zi ndaj Shkodrës nuk mund të quhet e drejtë në emër të qëndrimeve euroatlantike, duke menduar se në këtë mënyrë mund të zhduken mendimet orientale, duke përligjur politikat aneksuese dhe shoviniste të fqinjëve tanë ballkanikë ndaj vendit tonë, të cilat nga ana tjetër do ta gjakosin Ballkanin deri në shekullin e XX me masakrat që u bënë në ish-Jugosllavi. Lufta për mbrojtjen e Shkodrës do të mbetet një nga faqet më të ndritura të atdhetarizmit shqiptar dhe të vendosmërisë së popullit shqiptar për mbrojtjen e trojeve të Atdheut.

Kjo luftë e viteve 1912-1913, në mbrojtje të qytetit të Shkodrës, do të mbetet gjithashtu një dëshmi e bashkëpunimit ushtarak në mes të popullit shqiptar dhe atij turk, bashkëpunim që është prezent edhe në ditët e sotme, kur një repart ushtarak shqiptar është i inkuadruar në komandën e trupave turke në Afganistan. Qëndrimin pozitiv ndaj zhvillimeve në Shqipëri në ato momente, komandanti turk e shprehu qartë, kur e kuptoi se në këto momente historike interesat në mes të shqiptarëve, që ishin ndarë, tashti duheshin të bashkoheshin përballë një armiku të përbashkët që ishte shovinizmi malazes ndaj trojeve shqiptare.

Duke pas parasysh realitetet e reja, komandanti trim turk nuk interesohej vetëm për fatin e garnizonit turk, që kishte në komandë, sepse këtë mund ta kishte bërë lehtë duke u marrë vesh me forcat malazeze.

Në një letërkëmbim me deputetin e Dibrës në Parlamentin xhonturk, Basri bej Dukagjini, ai është dakord që të sigurohen rrugët për të shpëtuar Shqipërinë. Për Hasan Riza Pashën,mbrojtja e Shkodrës kishte të bënte me çështjen e zgjidhjes së çështje shqiptare në mbështetje të vendimeve të Kuvendit të Vlorës dhe të njohjes së autonomisë së Shqipërisë nga Konferenca e Londrës. Komandanti i garnizonit turk i kishte kërkuar Gjergj Fishtës të shkruante një marsh për ushtarët shqiptarë, në shumicë muslimane, që ata ta këndonin këtë marsh në gjuhen shqipe në stërvitje dhe beteja luftarake. Është po ky Hasan Riza Pasha që do ti kërkojë komandantit të armatës Perëndimore Osmane, Mahmut Hajret Pasha, që me forcat e tij ushtarake të angazhohej kundër forcave serbe që po marshonin drejt Shkodrës, thirrje që ai ia bën këtij komandanti në emër të shqiptarizmit dhe të osmanizmit. Angazhimin e Hasan Riza Pashës në mbrojtje të shqiptarizmit e ka kënduar edhe poeti popullor.

Sipas këngës popullore, Hasan Riza Pasha kishte menduar që të vihej në shërbim të kësaj toke për ta shpëtuar këtë komb dhe se rruga e vetme për të shpëtuar Shkodrën ishte ”Ta çojmë bajrakun”dhe se komandanti trim turk flamurin shqiptar e kishte bërë edhe flamurin e tij. Forcat për mbrojtjen e Shkodrës ishin të ndara në dy pjesë.

Në njërën ishte Hasan Riza Pasha me garnizonin e tij dhe luftëtarët shqiptarë të cilët ishin nën komandën e Valiut të Shkodrës. Interesant është fakti se këngët kushtuar mbrojtjes së Shkodrës kanë një shtrirje deri në Çamëri, të cilat e përshkruajnë me simpati komandantin turk duke e paraqitur si hero legjendar që martirizohet për Shqipërinë. Kur u shtrua çështja e kandidaturës së një princi të Shqipërisë që sapo u njoh ndërkombëtarisht, kleri katolik parapëlqente një princ myslimanqë ishte Hasan Riza Pasha.[16]

Në vitin 1936, eshtrat e Hasan Riza Pashës u çuan në varrezat e Komaneve. Gjergj Fishta do ta vlerësonte komandantin e famshëm turk duke thënë se Hasan Riza Pasha do të kujtohet si atdhetari më i mire për shpëtimin tonë nga kthetrat e malazezëve, ai meriton të lavdërohet baras me heronjtë e kombit shqiptar dhe se ai kishte qenë mik i shqiptarëve dhe i Shqipërisë. Kurse Zejnel Prodani, kryetari i Bashkisë së Shkodrës do të deklarojë se populli i Shkodrës nuk e harron kurrë……

Hasan Riza Pasha ishte një ushtar i shkëlqyer, sepse ai e shpëtoi Shkodrën me planin e tij ushtarak Mund të thuhet me të drejtë se mbrojtja shqiptaro turke e Shkodrës në vitet 1912-1913 u kurseu popujve të Ballkanit një luftë të katërt ballkanike dhe banorëve të Shqipërisë veriperëndimore gati një shekull shtypjeje nga një gjenocid fetar-etnik të cilin e pësuan shqiptarët e viseve të tjera veriperëndimore, lindore dhe jugore. Sot, në Shkodër lartësohet një memorial madhështor para prefekturës së qytetit në shenjë nderimi për këtë mik të shqiptarëve dhe të Shqipërisë sepse ai ka mbetur një urë solide për lidhjet e hershme dhe në vazhdim në mes të popullit shqiptar dhe atij turk, të cilët patën bashkëqeverisur Perandorinë e Famshme Osmane.[17]

–VDEKJA E HASAN RIZA PASHËS

Banesa e Hasan Rizait ruhej si në kohë lufte ashtu edhe në kohë paqe. Banesën Pashaj e ndërroj vetem pas sulmit malazez në Kakarriq,banesa e tij ishte menjëhere pas formacionëve të ushtrisë. Më 27 Janar 1913 Pashaj pati një çrregullim në stomak dhe u kthye në banesën e tij në qytet,këto ditë ai perpiqej ti ngrinte shqiptarët katolik ne rrethina kundër serbëve e makazezëve. Për këtë gjë dha ndihmën e tij Esat Pasha.

Hasan Rizai u tregonte udhëheqsve katolik për rrezikun që do t’i kanosej në rast se serbët fitonin. Dhe shqiptarët e shikonin rrezikun që i kanosej kurse priftërinjt kishin filluar të shqyrtonin këtë çështje. Kryepeshkop i Shkodrës në emër të shqiptarëve kërkonte Hasan Rizai garanci. Kryepeshkop i Shkodrës u ul në bisedime me Hasan Rizain dhe vendosën mbi kushtet që Qeveria Osmane do të përpunonte në favor të shqiptarëve dhe që në kala në krah të flamurit osman të vihej flamuri shqiptarë.

Hasan Riza Pasha pranoi me kusht që të gjithë malsorët dhe nshqiptarët katolikë t’i përdorin armët e tyre kunsër serbëve e malazezëve. Detajet për këtë bisedim u la të diskutoheshin në barakat e vendosura në Kodrën e Dervishit. Hasan Riza Pasha zbriti nga Kodra e Dervishit duke kontrolluar me shumë kujdes trupat,kështu erdhi me vonesë në shtëpi dhe vonoi kohsgjatjen e bisedimëve. Pas pak kohësh erdhi nëntogeri i dërguar nga Esat Pashai dhe e pyeti nëse duhet të vinte Esat Pasha me priftin atje apo duhet të Hasan Rizai të shkonte ta takonte Esat Pashë Toptanin tek shtëpia e tij.

Hasan Rizaja, meqë u kthye vionë nga froni, nuk e priti kryeipeshkvin në shtëpinë e tij, poe shkoj tek shtëpia e Esat Pashës, e cila ndodhej në krahun tjetër të lulishtes, për ta takuar e biseduar.[18]

Hasan Riza Pasha i tha Aburrahman Nazif Beut se do të vonohej një orë. Pas kësaj mori dhe nëntogerin e ardhur me vete dhe u nisën për në shtëpinë e Esat Pashës.

Për këtë ai nuk lajmëroj asnjë nga rojet e e veta megjithëse nuk e kishte zakon të dilte nga shtëpia i vetëm. Në orën 18.45 mes dy shpijave u dëgjuan dy krisma dhe pak më vonë një tjetër. Rojet e Hasan Rizait dolën menjëherë jashtë. Mes dy shtëpive në errësirë ato panë Hasan rizain në tokë të plagosur dhe me armën e tij të sapo nxjerrë nga brezi.[19]

E sollën në shtëpi dhe u fillua menëherë mjekimi. Pas pak erdhi Esat Pasha me sy të përlotur. Kur pa Esat pashën e ftoi brenda dhe urdhëroi t’i bënin një kafe. Diskutimet u ashpërsuan,Hasan Rizai që po i dëgjonte nga dhoma tjetër dërgoi fjalë: “detyra e çdokujt është të mbrojë Kalanë dhë ushtrinë kurse kjo e imja nuk është për tu diskutuar,nëse vritem do të shkoi tek Allahu,dhe nëse mbetem i gjallë do të dal me ballin lart”. Ai mendonte se të tre trupat i kishin hyrë në trup. Ai i tha njërit prej agallarëve të Shkodrës,miqëve më të mirë të tij të mos e linin këtë gjak. Hasan Rizai bindte njerëz që e vizitonin se duhet të luftonin për mbrojtjen e Kalasë së Shkodrës se për ndryshe nuk do të kishin tjetër shpëtim.

Gjendja e tij qe kritike dhe ai tani po mendonte se kë do ngarkonte me deryrën e komandantit të ushtrisë. Ai mendonte se Abdurrahman Nazifi duhej të firmoste për këtë post. Natyrisht që këto pinë bëheshin vetëm nëse ai ishte gjallë.

Para se të ndërronte jetë ai nxorri disa persona nga dhoma e tij dhe thërriti Shefin e Shtabit ,Keramedin Beun që ti lexonte një Jasin. Sapo mbaroi Hasan Rizai dha shpirt.

Hasan Riza Pasha kishte vdekur pa ja lënë askujt komandën e ushtrisë. Abdurrahman Nazifi dhe Keremedin Beu kishin debatuar për këtë temë,por më në fund vendosën që këtë detyrë t’ia linin Esat Pashës. Esat pasha kërkoi prej këtyre të dyve që të bënin betimin që do punonin dhe për të ashtu siç kishin punuar për Hasan Rizain. Keremedini mori përsipër të udhhiqte drejtpërsëdrejti ushtrinë.[20]

Burimet arkivore të ushtrisë turke e cilësojnë eliminimin fizik të Hasan Rizasë, një vrasje të organizuar.[21]

Është thënë e shkruar se Esat Pashë Toptani ka vrarë Hasan Rizanë. Njerëzit e tijë e kanë kryer këtë veprim kriminal, në të cilën ai ka lujtur rol kryesorë, por vrasja ka qenë e organizuar dhe e vendosur edhe me nxitjen dhe pëlqimin e malazezëve dhe xhonturqëve.[22]

Xhonturqit idhtarë për vazhdimin e luftës, më datë 22 janar 1912, me grusht shteti mlorën fuqinë në Stamboll e vranë edhe Mazim Pashën, ish-ministër i Luftës i qeverisë së mëparshëme e mik i Hasan Rizasë.[23]

Gazeta “”Populli” e qershorit 1920 për Esat Pashë Toptanin e për rrethimin e Shkodrës në kohën e luftës ballkanike shkruante (kur jepte lajmin e vrasjes së tij në Paris- P-U).

“Dihet se i pavdekshmi Hasan Riza, krijusi i muresës së Shkodrës, ra dëshmor prej një plumbi tradhëtar tuj dalë prëj konakut të Esat Toptanit, njatje në fushë të druve. Dihet që prita u ngre prej një komploti oficerash xhonturq nën priësi të Esat Toptanit.”[24]


[1] Pwrparim Rexhepi, Mbrojtja e Shkodrws 1912-1913, ”GLOBUS-R”, Tiranw 2001, f.113
[2] Po aty, f.113
[3] www.radiodituria.com Historia e Komandantit Legjendarw Hasan Riza Pasha.
[4]Zambaur Hortense, “Rrethimi i Shkodrës”, botim “Camaj Pipaj”, Shkodër, 2006, f. 128, 129
[5] Po aty, f.139
[6] Po aty, f.131
[7] Glenny Misha, Historia e Ballkanit 1804-1999, Instituti i dialogut dhe komunikimit,Toena, Tiranë, f. 240-243
[8] Xhafa Bajram, Historia e Shqipërisë, Periudha e Pavarsisw (1912-1939), “Camaj Pipaj”, Shkodwr, 2009,f.47
[9]Glenny Misha,Historia e Ballkanit 1804-1999, Instituti i dialogut dhe komunikimit,Toena,Tiranë, f.42-50
[10]Glenny Misha, Historia e Ballkanit 1804-1999, Instituti i dialogut dhe komunikimit, Toena,Tiranë, f. 129-140
[11]Glenny Misha, Historia e Ballkanit 1804-1999, Instituti i dialogut dhe komunikimit,Toena,Tiranw, f. 242, 243
[12]Zambaur Hortense, “Rrethimi i Shkodrës”, botim “Camaj Pipaj”, Shkodër, 2006, f.128
[13]Po aty, f.139
[14]Xhafa Bajram, Historia e Shqipërisë, Periudha e Pavarsisw (1912-1939), “Camaj Pipaj”, Shkodwr, 2009,f.46
[15] Pwrparim Rexhepi, Mbrojtja e Shkodrws 1912-1913, “GLOBUS R”Tiranë 2001, f.109
[16]Durham Edit, “The Struggle”, London,E.A,1914
[17]Ertuna Hamdi, “Mbrojtja e Shkodrës dhe Hasn Riza Pasha”, Jehona Study Centër, 2006, f.43
[18] Përparim Rexhepi, Mbrojtja e Shkodrës 1912-1913, “GLOBUS R ”Tiranw 2001, f.109
[19] Po aty, f. 110
[20]Ertuna Hamdi, “Mbrojtja e Shkodrës dhe Hasn Riza Pasha”, Jehona Study Centër, 2006, f.45
[21] Pwrparim Rexhepi, Mbrojtja e Shkodrws 1912-1913, “GLOBUS R”Tiranw 2001, f.111
[22] Preng Uli, Hasan Riza Pasha Mbrojtësi i Shkodrës, albin, Tiranë 1995, f.44
[23] Po aty, f 44
[24] Po aty, f.46

Vërëjtje: Artikujt e botuar në albaniapress.com nuk shprehin domosdoshmërisht mendimet e stafit moderues!
 
 
Vlerësimi juaj për lajmin
I keq I dobët I mirë Shumë i mirë I mrekullueshëm
 
Vlerësimi:
Jep vlerësimin tënd
Është vlerësuar nga 51 vizitorë
Lexuar: 764 herë
Versioni për printim Dërgoje tek miku/mikja juaj Shtoje këtë artikull në listën e favoritëve
 
 
Fuqitë ushtarake të palëve ndërluftuese g...
E shtun, 17 prill 2021 - 01:20
Lufta e Kosovës, paraqet ndeshjen ushtarake të qartë të demokracisë perëndimore, ku edhe ne Shqipëtarët aspirojmë më në fund të integrohemi dhe...
ENVER HOXHA TË SHPALLET KOMANDANT NDERI I U...
E premt, 16 prill 2021 - 00:41
RIBOTIM Duke u bazuar në fakte të pamohueshme sipas veprimtarisë së brezit të Enver Hoxhës dhe dokumenteve origjinale të pamohueshme origjinale n...
Skenari i rrezikshëm, për ndarjen e tokave ...
E mart, 13 prill 2021 - 22:00
Letër publike, Kolonel Dilaver Goxhajt I nderuari Shpëtim Golemi, po të drejtohem me nofkën e luftës, si Zëvendës Komandant i Shtabit të Përgji...
Një sqarim i detyruar për luftimin në Kosh...
E diel, 11 prill 2021 - 19:40
Si përherë, edhe në 9 prillin e vitit 2021 u përkujtua me madhështi të madhe, si asnjë luftim tjetër i UÇK-së, “fitroia” e një “beteje” ...
Arsyet e bombardimit të Jugosllavisë nga N...
E premt, 09 prill 2021 - 22:49
Në përgjithësi është trajtuar nga burime të ndryshme dhe arsye të ndryshme janë theksuar, disa herë edhe kontradiktore a të kundërta mes burimev...
më shumë nga - Histori »
 
 

© 2024 AlbaniaPress.com :: Agjensia Informative Shqiptare Ballina | Moti | RSS | Kontakti
Të gjitha të drejtat e rezervuara Programimi dhe dizajnimi i faqës: Arlind Nushi