|
Filozofia urtake e krijuesit fillestar
(Endrit Kovaçi, Kur zgjohesh nga gjumi, Prishtinë, 2
Gjimnazi “Eqrem Çabej” i Vushtrrisë, krahas edukimit dhe arsimimit të brezave të rinj, kohëve të fundit, ka zënë të mbarën edhe në fushën e krijimtarisë letrare. Ai, tashmë, është shndërruar në një lulishte të bukur, ku, çdo vit, bulëbërojnë filiza të rinj, që, me aromën e tyre, gudulisin mendjet e etura për dije, madje edhe të vetë mësimdhënësve. Kështu, penat e tyre, të sprovuara edhe në faqet e revistës “Gjimnazisti”, morën guximin dhedolën edhe me libra të suksesshëm. Mjafton të përmendim Ramadan Bozhlanin, Liridon Miftarin, Gloriosa Dobrën, DafinëMusën, Nazmije Zekollin, Remzije Zekollin, Albulenë Shaqirin, Liridonë Ibrahimin etj.
Kësaj plejade krijuesish, në fillim të vitit 2015, iu shtua edhe djaloshi maturant, Endrit Kovaçi, me përmbledhjen e bukur poetike “Kur zgjohesh nga gjumi”.
Që në fillim duhet cekur se poezitë e tij nuk dallojnë shumë nga ato të kolegëve moshatarë. Ato, në përgjithësi, janë shpërthime të fuqishmevrullesh rinore, të cilat u ngjasojnë gonxheve që nuk duan të dinë për borën e vonuar e për acarin tekanjoz, që hakërrohen dhe përpiqen tua ngrijnë petalet.
Gjatë leximit dhe rileximit të kujdesshëm të poezive në dorëshkrim, hetova se kjo penë njomëzake paralajmëron një krijues serioz, nga i cili mund të presim realizime të bukura artistike. Vetë titujt e poezive janë të përzgjedhur dhe mjaft lakonikë, gati secili përbëhet nga një fjalë e vetme, gjë që dëshmon përkushtimin e tij prej krijuesi që synon të ecën përpara. Bota e tij poetike është e larmishme, ashtu siç është edhe vetë jeta, andaj edhe poezitë nuk janë klasifikuar në cikle të veçanta tematike e motivore. Ashtu tok, ato paraqesin një mozaik të shkëlqyer ylberor, që librit i japin kuptim e ngjyrim emocional në përmasat e një shtjelle engjëllore.
Kredoja e tij prej krijuesi fillestar, edhe pse ende adoleshent, preokupohet me tema madhore, me hallet e përditshmërisë, me fatin e popullit e të shoqërisë sonë. Atdhetarizmi është lajtmotiv që si një pe i kuqpërshkon shumicën e këtyre krijimeve poetike. Kështu, që në poezinë e parë “Shqiptar”, ai mëton të na jep një pasqyrë reale të pranisë sonëtë hershme në këto troje:
Jemi këtu nga pellazgëria
Këtu i kam trojet e mia
Po unë jam këtu aq moti
Sa para meje ishte veç Zoti
Këtë ide e sforcon edhe te poezia “Besa”, duke shpjeguar se fjala e dhënë, besa, për shqiptarët kurrë nuk ka qenë e shkruar në letër, por e skalitur thellë në zemër. Për të, Konstandini është ngritur nga varri, por sot, mjerisht, sikur është lëkundur dhe është zbehur ca.
Siç theksuam më lart, Endriti, edhe pse i ri në moshë, herë- herë, merr guximin e një urtaku të sprovuar dhe jep këshilla e porosi filozofike. Kjo më së miri hetohet në poezinë “Kur zgjohesh nga gjumi”, emrin e së cilës e mori edhe gjithë libri. Pas përsiatjeve të shumta, e ngre lart, deri në lajtmotiv profetik thënien kuptimplote:”E mira të vijë, nëse e ke ftuar”.
Që nga lashtësia është konstatuar se poezia është zëri i vetvetes. Një e vërtetë që e mbështetën edhe teorikët e mëvonshëm. Heroi lirik, zakonisht, është hero autobiografik. Edhe poeti i ri, unin e tij të qetë e të heshtur, sikur e akcepton në vargjete tij brilante. Në poezinë “Hesht” shkruan:
Pse njerëzit flasin
Dhe shumë nuk mendojnë
E pikërisht kur duhet të flasin
Më së shumti ngurojnë
Djaloshi mendjehollë sikur i ka rënë në të hiles së parasë, pas së cilës sot e gjithë bota po përpëlitet vërdallë. Ky, përkundrazi, atë nuk e çmon mbi gjithçka. Ajo nuk është lumturia vetë, sepse në poezinë “Pasuri” thotë:
Jo, paratë nuk janë lumturia e vërtetë
Por, famijla jote që të do përjetë
Ai, mbi të gjitha, çmon origjinalitetin dhe të “Identiteti” shkruan: “Nëse nuk je vetvetja, ti nuk mund të fitosh”.
Nëpër vargjet e këtyre hartimeve poetike, të organizuara në strofa të bardha e me rimë të brendshme, jashtë rregullave të ngurta teorike, rrahën edhe probleme jetësore të përditshmërisë sonë, si: varfëria e skamja, humaniteti e bamirësia, ikjet dhe ndarjet, përmallimet e këndelljet. Te poezia “Dhuro” fare qartë shihet roli i solidaritetit:
Pak nga ti, pak nga unë
Për dikë tjetër, bëhet shumë
Mbi të gjitha çmohet çelësi i kësaj bote, dituria. Njeriu pa dituri, është i vdekur, sepse:
A ka mundësi të vdes njeriu
në të gjallë të tij?!
Ndoshta, edhe ka mundësi
Se i vdekur është ai që s’ka dituri.
Tek poezia e Endrit Kovaçit hetohet edhe një ndikim i lehtë i frazeologjisë sonë të pasur popullore, e cila, gjithmonë e ka ushqyer letërisnë tonë artistike. Kështu, duke folur për punën, të poezia “Mos ndalo”, konstatohet:
Të punojmë me aq sa kemi fuqi
Se edhe ujit që rri, nuk i ka hijeshi.
Ndjenjat e larta njerëzore të djaloshit poet vërehen edhe tek poezia “Njeri”, ku hapur del kundër dallimeve racore, ngjyrore, gjinore e fetare, sepse:
Pse ka rëndësi,
i bardhë apo i zi
kur secili prej tyre
është njeri
Shqetësimet e tij për paradokset tona të sotme, janë të arsyeshme dhe me vend. Ato i shpreh në vargjet e poezisë “Drejtësi”, kur ironikisht thotë:
Sot, padrejtësia është drejtësia vetë
Po kërkove të drejtën bere padrejtësi...
Dashuria, ndjenja më suptile që përbën elementin kryesor të qenies njerëzore, ka trokitur edhe në zemrën e djaloshit dhe ajo, dashnorja, te poezia “Edhe sa?”, zor që të shqitej prej andej:
Ishe e bukura e jetës sime
Kishe hyrë në shpirtin tim
Ishe helm i zemrës sime
Më nga ti s’kisha shpëtim.
Dhe, nëse në fillim, është hamendur ca, tashti është pajtuar më të dhe:
Atë që dje kërkove
Do ta japë sot me dëshirë
Dilemat e njeriut janë të shumta, por djaloshi tek poezia “Beteja më e vështirë”, konstatohet se:
Beteja më e vështirë është
Ta bindësh veten në jetë!
E unë, në të përfunduar, jam i sigurt se Endrit Kovaçi e paskësh bindur veten se është i zoti t’ia mësyjë Panteonit të quajtur POEZI, andaj, si redaktor, i dëshiroj suksese dhe mbarësi në jetë e në krijimtari!
Galicë, më 7 Mars 2015
Midis këngës dhe poezisë
(Vëllaznim Hasani, Besoj zemrës sime, Prishtinë, 2015)
Në Ungjill thuhet: E para ishte fjala! Dhe, ashtu është vërtet. Përmes fjalës njeriu shpreh gjithë lëngun e jetës: gëzimin e hidhërimin, dashurinë e urrejtjen, lumturinë e mjerimin, atdhedashurinë e hipokrizinë, sakrificën e mbjetesën.
Raca jonë e stërlashtë shkoj edhe më tej, duke ia shtuar edhe binomin sinonimik sfidues të historisë: pushkën dhe lahutën. Sa bukur: pushka dhe lahuta. Lahuta dhe pushka! Një ripërtëritje ciklike jetësore e etnosit tonë nëpër shekuj.
Këtë simbiozë sikur e ka kapur në thelb edhe djaloshi i Qyqavicës, Vëllaznim Hasani. Ai, me muzën e vet krijuese, i frymëzuar nga cicërimat e zogjve në Lugun e Kishës dhe i nanurisur me krismat e grykëhollave çlirimtare, arriti të na dhuroj nektar të pasur prej vargjesh që qëndrojnë midis këngës dhe poezisë.
Lirizmi funksional i gërshetuar natyrshëm me epizmin narrativ, bëjnë që ato hartime të thjeshta, me vargje e strofa tradicionale, të përvetësojnë zemrat rinore dhe shumë prej tyre edhe ta dalldisin telin e çiftelisë.
Rima dhe ritmi konvencional, i afrueshëm më atë popullor, në shikim të parë, lë përshtypjen e ca krijimeve të bëlbëzimeve fillestare. Por, zbërthimi më i hollësishëm i tyre, zbulon një botë të pasur emocionale poetike që shpërthen fuqishëm përballë dukurive shoqërore, siç janë: kurbeti, skamja, lufta, vdekja, mbijetesa, dashuria.
Megjithatë, dy janë linjat kryesore që si një pe i kuq përshkojnë vargjet e poetit debytant dhe këngëtarit, Vëllaznin Hasani:
Motivi atdhetar e shoqëror dhe
Motivi i dashurisë
Nisur nga kjo edhe libri “Besoj zemrës sime” është ndarë në tri cikle, të titulluara:
Atdhetare
Shoqërore dhe
Dashurore
Në cilkin e parë trajtohen dhe rrahen tema nga historia jonë, e djeshma dhe e sotmja. Sidoqoftë, më të fuqishmet mbesin përkushtimet kushtuar trimave të lirisë të luftës sonë të fundit çlirimtare, udhëhequr nga komandanti legjendar Adem Jashari, për të cilin shkruan:
Ndal or shka mos na e luj gurin,
mos na prek gjuhën e flamurin.
Kurrë s’u ngope me gjak shqiptari,
tash priti plumbat e Adem Jasharit.
Në fakt, këto janë edhe tekste këngësh, shumica e të cilave janë kënduar e këndohen nga të tjerët dhe nga vetë autori. Me fjalë të tjera autori mëton të ngrisë lapidarë për ata që na e sollën Lirinë dhe vetë fituan Pavdekësinë. Aty lartësohen dëshmorët: Adem Jashari, Jashar Jashari, Bislim Trepçalia, Hamdi Hajrizi, Mehdi Zabeli, Bektesh Haliti, Blerim Saraçi, Avni Klinaku, Enver Tahiri, Avni Saraçi, Gëzim Rama, Jonuz Jashari, Xajë Jashari, Blerim Zuçaku, Musë Hajrizi, Zahir Pajaziti e Nazmi Aliu.
Kështu, duke i kënduar Komandant DURAKUT (Jashar Jashari) ai pos tjerash thotë:
Kush i tha Serbisë,
Ndal, këtu ke kufirin,
komandant Jashari,
me ushtrinë që u prini.
Botën emocionale te krijuesit të ri e shqetësojnë edhe dukuritë shoqërore si: dashuria për vendlindjen, plaga e kurbetit, çoroditja e rinisë, devijimet nga tradita etj. Kështu, që në fillim, ai i këndon vendlindjes së tij të dashur:
Ku aty kam lindur,
edhe jam krenar,
që i takoj këtij fshati,
Strofcit legjendar
Ai ngre edhe çështjën e bashkimit tonë kombëtar, synim yni i kahershëm, duke theksuar:
Për bashkim jemi të etur,
me dekada e me shekuj.
Sot të gjithë me një fjalë
Duam bashkimin kombëtar.
Mirëpo, siç duket, vokacion më i pëlqyer i këtij autori mbetet erotizmi. Muza e dashurisë e ka mbushur fund e krye cilklin e dytë, andaj edhe titulli i gjithë librit doli qëkëndej. Është kjo një dashuri e çiltër dhe e pastër bilur, mu si Krojet e Bardha të Qyqavicës. Heroi lirik kalon nëpër sfida të ndryshme. Sa është i lumtur dhe fluturon me krahët e dragoit të fildidhtë, sa e kaplon mërzia dhe melankolia e romantikut të dëshpëruar, sa ndjek rrugën e një kompromisi të heshtur, duke u munduar ta qetësoj zemrën e dalldisur e të egzaltuar deri në shfrenim.
Kështu tek poezia Besoj zemrës sime thuhet:
Besoj zemrës sime,
se po i vjen mund.
Falja zemrën tënde,
jepju vujtjeve fund.
Ndërkaq tek Plagë shpirti lexojmë:
Ndarja jonë krijoj mendime,
filluan dhimbjet në zemrën time,
plagë pas plage, hall pas halli,
për ty çdoherë më djeg malli.
Shikuar hollë e hollë, me syrin mikroskopik të vlerësuesit të thellë analitik, vargjet e brumosura me një muzikalitet e nuanca këndimi, nuk kanë atë fuqinë e duhur shprehëse, me ngjyrime të figurshmërisë e të semantikës poetike, për ta vënë në spikamë gjithë spektrin e laryshisë së dukurive jetësore që përfshihen në libër. Meqë ky është libri i parë, besojmë se, pena e tij do të stërhollohet dhe, në të ardhmen, do të na dhuroj margaritarë me vlera mbi mesatare artistike.
Sidoqoftë, libri “Besoj zemrës sime” do të jetë një dhuratë e çmuar për lexuesit e të gjitha moshave, andaj i dëshirojmë jetëgjatësi nëpër bibliotekat tona personale e shoqërore, ndërkaq autorit, Vëllaznim Hasani, shëndet dhe suksese në krijimtari.
Galicë, Qershor 2013
|
